۳۱ سؤال پرتکرار و پاسخ آن­‌ها دربارۀ جشنوارۀ ریاضیات کانگورو

مؤسسۀ فرهنگی فاطمی تنها نمایندۀ رسمی کانگورو بدون مرز در ایران است. از طریق فراخوان این مؤسسه، دانش‌آموزان به صورت انفرادی یا گروهی از طریق یک مدرسه یا یک مرکز، در سامانۀ مبنا ثبت‌نام می‌شوند. در آخرین پنجشنبۀ فروردین ماه، یک روز شاد با ریاضیات در آن مدرسه یا مرکز برگزار می‌شود.

از آنجا که میلیون‌ها دانش‌آموز در سراسر دنیا (و هزاران دانش‌آموز در ایران) در این جشنواره شرکت می‌کنند، مسئله‌های چندگزینه‌ای بهترین و عملی‌ترین شیوه برای برگزاری چنین رویدادی است تا هم در نوشتن پاسخ‌ها توسط دانش‌آموزان و هم در ارائۀ بازخورد به آن‌ها در زمان مناسب، شیوۀ یکسانی اعمال شود. در ریاضیات کانگورو سعی می‌شود از هر طریق ممکن، دانش‌آموزان به ساده‌ترین شکل با ریاضیات ارتباط برقرار کنند. در بسیاری از مسائل آن، به‌خصوص در پایه‌های ابتدایی، مطالعۀ گزینه‌ها بخشی از فرایند حل مسئله است (مانند مسئله‌های مرتبط با درک فضایی). پاسخ دادن به مسئله‌های پنج‌گزینه‌ای ریاضیات کانگورو نیازمند تفکر و دقت و صرف وقت و در واقع گذراندن فرایند حل مسئله است و در نهایت پاسخ مسئله با یک علامت زدن مشخص می‌شود. به این ترتیب دانش‌آموزان حل مسائل تستی متفاوتی را تجربه می‌کنند.

مسئله‌های ریاضیات کانگورو با هدف ارزشیابی پیشرفت تحصیلی یا با هدف ارزیابی توانایی یا دانش موضوعی خاصی طراحی نمی‌شوند. همچنین ماهیت این مسئله‌ها با تست‌های ریاضی متداول کاملاً متفاوت است و حتی در هنگام طراحی آن‌ها و انتخاب گزینه‌های هر مسئله، حتی‌المقدور از آوردن گزینه‌های منحرف‌کننده (به‌خصوص در پایه‌های دورۀ ابتدایی) خودداری می‌شود. تعداد گزینه‌ها نیز پنج عدد است تا شیوه‌های متداول غیرآموزشی تست‌زنی در پاسخ دادن به آن‌ها کم‌اثرتر شود. در مجموع مسئله‌های ریاضیات کانگورو تست از نوعی دیگر است.

هر سال در نشستی پنج‌روزه که در یکی از کشورهای عضو انجمن «کانگورو بدون مرز» (Kangourou Sans Frontieres) برگزار می‌شود، مسئله‌های جشنوارۀ ریاضیات کانگورو انتخاب می‌شوند. انجمن کانگورو بدون مرز برگزار‌کنندۀ این رویداد بین‌المللی است. در این نشست از هر کشور عضو انجمن، یک یا دو نفر نماینده شرکت می‌کند. این افراد که همگی از ریاضی‌دانان یا آموزشگران زبدۀ ریاضی و اغلب از اساتید دانشگاه‌ها هستند، در شش گروه کاری موازی (برای پایه‌های اول تا دوازدهم که دوبه‌دو گروه‌بندی شده‌اند)، مسئله‌ها را از میان سیاهه‌ای از مسئله‌ها که از طرف کشورهای عضو برای نشست فرستاده شده است، انتخاب می‌کنند. سپس با بازنگری روی صورت مسئله‌ها، اعداد آن‌ها و گزینه‌های پاسخ، و نیز تعیین نوع و سطح هر مسئله و با در نظر گرفتن شرایط آیین‌نامۀ داخلی طراحی مسائل، شکل نهایی مسائل در اختیار نمایندگان کشورها قرار می‌گیرد تا با ترجمۀ صورت مسئله‌ها، آن‌ها را برای دانش‌آموزان کشور خود آماده سازند. هر سال از ایران نیز تعدادی مسئلۀ پیشنهادی به این نشست فرستاده می‌شود و در جلسه‌های نشست توسط نمایندگان ایران از مسائل خوب، چه متعلق به ایران و چه متعلق به سایر کشورها، دفاع می‌شود.

از سال ۱۳۹۳ که فرستادن دست‌کم شش مسئله از هر کشور عضو به نشست سالانۀ «کانگورو بدون مرز» اجباری شد، مؤسسۀ فرهنگی فاطمی اقدام به فراخوان طراحی مسئله در جامعۀ آموزشی ریاضی ایران نموده است. معلمان ابتدایی و متوسطه (و نیز همۀ علاقه‌مندان به آموزش ریاضیات و حل مسئله) می‌توانند با شرکت در این فراخوان، مسائل خود را به دبیرخانۀ ریاضیات کانگورو در ایران ارسال کنند. مسائل پس از داوری توسط اعضای هیئت علمی ریاضیات کانگورو در ایران، برای فرستادن به نشست سالانۀ کانگورو بدون مرز انتخاب و ترجمه می‌شوند. تا کنون هر سال دست‌کم یک مسئله از مسائل ارسالی ایران در میان مسائل انتخاب‌شده در آن نشست بوده است.

فضای مدارس با فعالیت‌هایی مانند انجام بازی‌های فکری، ارائۀ سمینارهای دانش‌آموزی، برگزاری نمایشگاه‌های کاردستی یا اجرای فعالیت‌های کاربردی ریاضی به فضایی متفاوت و شاد تبدیل شود و در میان این برنامه‌ها، یک ساعت یا یک ساعت و نیم به حل مسئله‌های ریاضیات کانگورو اختصاص داده شود. نشست‌های بحث و گفت‌وگو دربارۀ راه‌های مختلف حل یک مسئله یا دیدن ابتکارهای دانش‌آموزان در حل مسائل، از دیگر فعالیت‌های پیشنهادی است. در مجموع، فضای مدرسه باید از حالت نامطلوب و اضطراب‌آور یک آزمون یا مسابقۀ رقابتی خارج شود. حتی می‌توان دانش‌آموزان را تشویق کرد که به صورت گروهی مسئله‌ها را حل کنند. در پایان به همۀ شرکت‌کنندگان در این جشنواره، به پاس اینکه توان خود را برای حل مسئله‌ها به کارگرفته‌اند، هدایایی به یادگار داده شود.

جشن پایانی ریاضیات کانگورو و در واقع حُسن‌ختام این رویداد علمی‌ـ‌ترویجی، بهانه‌ای برای دور هم جمع شدن دانش‌آموزان شرکت‌کننده در جشنواره است. این جشن در تهران و شهرهای مختلف به فراخور شرایط و امکانات موجود، به صورت‌های مختلفی برگزار می‌شود و برنامه‌های آن، شادی‌بخشِ دانش‌آموزان برای قدردانی از مشارکتشان در این جشنواره است. در این جشن مهم‌ترین خط قرمز این است که به هیچ وجه نباید رتبه‌بندی، اعلام نفرات برتر و تشویق ویژه‌ای صورت گیرد، زیرا چنین اقداماتی اساساً با اهداف ترویجی و نگرش ریاضیات کانگورو در تعارض است.

آنچه به عنوان «کارنامه» به دانش‌آموز ارائه می‌شود، کاملاً فردی و فقط نشان‌دهندۀ عملکرد درست یا نادرست او در حل هر مسئله است؛ علاوه بر این، دانش‌آموز با نوع هر مسئله اعم از استدلالی، هندسی، جبری و عددی آشنا می‌شود و در مورد عملکرد خود در هر حوزه بازخورد دریافت می‌کند. نتیجۀ عملکرد هر دانش‌آموز از طریق سامانۀ مبنا فقط در اختیار خود او قرار می‌گیرد.

دانش‌‎آموزانی که بیش از ۴۰ درصد مسائل را درست حل کرده باشند، برای قدردانی از اینکه توانایی‌های خود را به خوبی نشان داده‌اند و در زمان حل مسئله‌ها تمرکز و دقت خوبی داشته‌اند، از مؤسسۀ فاطمی لوح و دیپلم افتخار دریافت می‌کنند. این دانش‌آموزان درصد قابل توجهی از همۀ شرکت‌کنندگان را تشکیل می‌دهند؛ زیرا مسئله‌های ریاضیات کانگورو به گونه‌ای طراحی و انتخاب شده‌اند که بیشتر دانش‌آموزان بتوانند به حداقل ۵ مسئلۀ آن به‌درستی پاسخ دهند تا در حل مسئله اعتمادبه‌نفس پیدا کنند.

از آنجا که مؤسسۀ فرهنگی فاطمی برای برگزاری جشنوارۀ ریاضیات کانگورو از هیچ نهاد دولتی یا خصوصی کمکی دریافت نمی‌کند، هزینه‌های اجرایی و علمی (شامل هزینه‌های مربوط به داوری و ارسال مسائل پیشنهادی ایران، شرکت در نشست، ترجمه و آماده‌سازی مسائل، اطلاع‌رسانی‌ها و…) از طریق ثبت‌نام دانش‌آموزان تأمین می‌شود. شایان ذکر است که به دلیل اهداف ترویجی، بخشی از هزینه‌ها نیز توسط مؤسسۀ فاطمی تأمین می‌شود.