گزارش ایران از نحوه برگزاری بیست و سومین دورۀ جشنوارۀ بین‌المللی ریاضیات کانگورو (سیزدهمین دوره برگزاری در ایران) در مجلۀ انجمن جهانی کانگورو بدون مرز منتشر شد!
سپیده چمن آرا دبیرعلمی جشنوارۀ ریاضیات کانگورو در ایران، گزارش-مانندی از نحوۀ برگزاری بیست و سومین دورۀ جشنوارۀ بین‌المللی ریاضیات کانگورو (سیزدهمین دوره برگزاری در ایران) را جهت انتشار در مجلۀ انجمن جهانی کانگورو بدون مرز به کنگره ارائه داد. با هم بخشی از این گزارش را می خوانیم:
به نام خدای مهربان
ریاضیات
کانگورو، ایران، و کووید ۱۹
(گزارش-مانندی
از برگزاری هفته شاد ریاضی در فروردین ۱۴۰۰ در ایران)
سپیده چمن آرا
تیرماه ۱۴۰۰
مقدمه
مؤسسۀ فرهنگی فاطمی، برگزار کنندۀ رسمی ریاضیات کانگورو در ایران، در سال‌های گذشته برای بهتر برگزار شدن ریاضیات کانگورو در مدارس، برنامه‌های مختلفی را به مدارس پیشنهاد کرده است؛ از جمله برگزاری مسابقات بازی‌های فکری مانند دوز یا فعالیت‌های ساختنی با کش و نی یا برنامه‌هایی که چالش ریاضیات کانگورو را از حالت یک مسابقۀ رقابتی خارج کرده و آن را در کنار فعالیت‌های شاد دیگر، به فعالیتی ترویجی تبدیل کند.
متأسفانه دو سال است که به دلیل همه‌گیر شدن بیماری کووید ۱۹، و تعطیل شدن مدارس و محدودیت‌هایی که در برگزاری اجتماعات به وجود آمده است، امکان اجرای چنین برنامه‌هایی نیست. اما از آنجا که هدف اصلی مؤسسه از برگزاری ریاضیات کانگورو، علاقه‌مند کردن دانش‌آموزان به ریاضیات و ترویج فرهنگ حل مسئله بوده است؛ به فکر راه‌های جایگزین با استفاده از امکانات دنیای مجازی افتادیم و در فروردین ۱۴۰۰، هفته شاد ریاضی با برنامه‌های زیر برگزار شد:
-
استفاده از بستر آزمون‌های چندگزینه‌ای برخط: برگزاری چالش اصلی ریاضیات کانگورو برای همۀ گروه‌های سنی از پایه ۱ تا ۱۲؛
-
استفاده از امکانات شبکه‌های مجازی: برگزاری مسابقۀ عکس در اینستاگرام برای همۀ پایه‌های ۱ تا ۱۲؛
-
استفاده از امکانات شبکه‌های مجازی: برگزاری مسابقۀ اریگامی در اینستاگرام برای همۀ پایه‌های ۱ تا ۱۲؛
-
استفاده از بستر سامانۀ فعالیت‌های تعاملی برخط: برگزاری لیگ داستان‌نویسی با مسائل کانگورو برای پایه‌های ۱ تا ۶؛
-
استفاده از آرشیو مسئله‌های ریاضیات کانگورو در سامانۀ ریاضیات کانگورو در ایران: برگزاری لیگ مینی کانگورو برای پایه‌های ۱ تا ۹
در مجموع تلاش شد تا با تشویق دانش‌آموزان به شرکت در فعالیت‌های متنوع، هم ساعت‌ها و دقایق شاد و مفرحی را برای آن‌ها فراهم کنیم، هم توانایی حل مسئلۀ آن‌ها را به چالش بکشیم، و هم ریاضیات کانگورو را از حالت رقابتی صِرف خارج سازیم و اشتیاق دانش‌آموزان به رقابت با یکدیگر و تلاش آن‌ها برای بُرد را در مجموعه‌ای از فعالیت‌های متنوع، هدایت کنیم.
ریاضیات کانگوروی برخط
دانش‌آموزان به مسئله‌های ریاضیات کانگورو به صورت برخط پاسخ دادند. این چالش برای شش گروه، در شش روز متوالی در اواخر فروردین ماه ۱۴۰۰ برگزار شد.
مسابقۀ اریگامی
تعدادی از دانش‌آموزان، در مسابقۀ حجم سازی با اریگامی که در صفحۀ اینستاگرام ریاضیات کانگوروی ایران در فروردین ۱۴۰۰ برگزار شد، شرکت کردند. این مسابقات در سه گروه سنی برگزار شد. فیلم ساخت هر حجم در صفحۀ اینستاگرام برای عموم به اشتراک گذاشته شد:
اوریگامی پایه‌های ۱ تا ۴ (مکعب)
اوریگامی پایه‌های ۵ تا ۸ (۱۲وجهی)
اوریگامی پایه‌های ۹ تا ۱۲ (منشور شش پهلو)
برای هریک از شش گروه سنی نیز مسئله‌هایی طرح شد:
- پایه‌های اول و دوم ابتدایی:
نام این شکل چیست؟
چند مثلث روی این شکل می‌بینید؟
- پایه‌های سوم و چهارم ابتدایی:
نام این شکل چیست؟
برای اینکه روی این شکل دست کم ۷ مثلث قرمز ببینید، باید چند کاغذ قرمز برای ساختن آن استفاده کنید؟
- پایه‌های پنجم و ششم ابتدایی:
نام این شکل چیست؟
اگر بخواهیم ۲۵ درصد وجه‌های این شکل قرمز باشد، باید از چند کاغذ قرمز استفاده کنیم؟
- پایه‌های هفتم و هشتم متوسطه:
نام این شکل چیست؟
اگر بخواهیم نسبت تعداد وجه‌های قرمز به وجه‌های آبی در این شکل، ۳ به ۲ باشد، چند کاغذ قرمز و چند کاغذ آبی می‌توانیم استفاده کنیم؟
- پایه‌های نهم و دهم متوسطه:
نام این شکل چیست؟
اگر با مربع‌هایی به ضلع ۲۰ سانتی‌متر این حجم را بسازیم، گنجایش آن چقدر می‌شود؟
- پایه‌های یازدهم و دوازدهم متوسطه:
نام این شکل چیست؟
اگر بخواهیم ارتفاع این شکل، ۱۰ سانتی‌متر باشد، باید با چه مربع‌هایی آن را بسازیم؟
مسابقۀ عکس
دانش‌آموزان شرکت کننده در ریاضیات کانگورو، عکس‌هایی از خودشان حین حل مسئله‌ها ارسال کردند که به عکس‌های برتر جوایزی داده شد.
لیگ مینی-کانگورو
چند سال است که در سایت ریاضیات کانگوروی ایران، مسابقات کوچک هفتگی (به مدت ۲۰ هفته) با استفاده از مسئله‌های سال‌های گذشتۀ ریاضیات کانگورو برگزار می‌شود. هر هفته سه مسئله در اختیار دانش‌آموزان هریک از پایه‌های ۱ تا ۹ قرار می‌گیرد: یکی ۳ امتیازی، یکی ۴ امتیازی و یکی هم ۵ امتیازی. این مسابقات هفتگی، معمولاً با شروع سال تحصیلی آغاز شده و تا هفته سوم فروردین ماه که زمان برگزاری ریاضیات کانگورو است ادامه می‌یابد. معیار انتخاب مسائل هر پایه در هر هفته، برنامه درسی ریاضی مدرسه‌ای آن پایه در ایران است.
در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ نیز این لیگ هفتگی برگزار شد و امتیازهای آن برای شرکت‌کنندگان، به مجموع امتیازهای فعالیت‌های دیگرشان اضافه شد.
لیگ داستان نویسی با مسائل کانگورو
در این نوشتار قصد دارم در بارۀ لیگ داستان نویسی با مسائل کانگورو بیشتر توضیح بدهم.
تجربۀ برگزاری چنین فعالیتی، تجربه‌ای جدید و بکر بود که ایدۀ بسیار خام اولیۀ آن، به سال‌ها قبل برمی‌گشت. از آن جا که موسسۀ فاطمی، علاوه بر ریاضیات کانگورو، چالش ببراس را نیز در ایران برگزار می‌کند، و سامانه‌ای که برای برگزاری ببراس راه‌اندازی شده است، دارای برخی امکانات برای فعالیت‌های تعاملی برخط است، چند سالی بود که اندیشۀ تبدیل مسائل پنج گزینه‌ای کانگورو به فعالیت‌های تعاملی -به ویژه در گروه سنی ۱و۲ (rPreEcolie)-، در مؤسسه مطرح شده بود. ایدۀ “داستان نوشتن” –داستانی که موضوعش، مسئله‌های کانگورو باشد- با این اندیشه ترکیب شد. نتیجه، یک لیگ ۸ روزه (در اردیبهشت ۱۴۰۰) بود که هر دانش‌آموز شرکت کننده در آن، در هر روز، به ۱ تا ۳ مسئله که در یکی از قالب‌های زیر بود، پاسخ می‌داد:
– puzzle
– imap
– کوتاه پاسخ
– پنج گزینه‌ای.
شرط شرکت در هر روز، درست پاسخ دادن به مسائل روز قبل بود. دانش‌آموز در روز هشتم، فایلی شامل همۀ مسئله‌های هفت روز گذشته را دریافت کرده و می‌توانست داستان خود را که بین ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ کلمه باشد، بارگذاری کند.
خُب؛ این ظاهر فعالیت است: ۷ روز، هر روز یکی یا دو تا یا سه تا مسئله حل کنی؛ که برای حل بعضی از مسئله‌ها بتوانی تصاویری را با دست یا با ماوس بگیری و بکشی و در جایی که فکر می‌کنی جای درست آن است قرار دهی؛ یا برای حل بعضی‌های دیگر، روی تصاویر یا نوشته‌ها یا عددهایی کلیک کنی تا تصویر یا نوشته یا عدد درست را انتخاب کنی؛ و برای چندتایی هم یا عددی را در جاهای خالی بنویسی یا روی گزینۀ درست بزنی. خلاصه با مسائل، تعامل داشته باشی؛ آن هم در صفحه‌هایی با رنگ‌های شاد و تصاویری زیبا. در روز هشتم هم با تخیل یا واقع بینی خودت، با همان مسئله‌هایی که آن ۷ روز درگیرشان شده‌ای، یک داستان بسازی؛ داستانی واقعی یا کاملاٌ تخیلی!
اما پشت صحنۀ این فعالیت شاد و جذابِ ریاضی-ادبی کودکانه؛ روزها فکر کردن و کار بود تا این فعالیت آمادۀ استفاده شود.
اول همه، ساعت‌ها و روزها، بین مسئله‌های گروه‌های Pre-ecolier و Ecolier و Benjamin در پنج-شش سال اخیر، بارها و بارها گشتم؛ گردشی که همراه با مرور خاطراتی از نشست‌هایی بود که من هم در آن‌ها شرکت داشتم و سهم کوچکی درانتخاب آن مسائل ایفا کرده بودم. این مرور چندبارۀ مسائل برای این بود که هم، زمینههای واقعی یا تخیلی مشترک آن‌ها را پیدا کنم، هم شخصیت‌های مشابه آن‌ها را، و هم امکان تبدیل هر مسئله به یکی از چند نوع فعالیت تعاملی را و هم به طریقی آن‌ها را دسته‌بندی کنم که به عنوان مثال، از بین مسئله‌های Ecolier، دو مجموعه مسئله یکی مناسب دانش‌آموزان پایۀ سوم و دیگری مناسب دانش‌آموزان پایۀ چهارم ابتدایی به دست بیاید. با این که به نظر می‌رسد دو کار اول، یعنی پیدا کردن زمینههای مشترک و شخصیت‌های مشابه، که برای بخش مسابقۀ داستان‌نویسی بود؛ راحت‌تر انجام شده است؛ ولی واقعیت این است که هر چهار تا کار باید همزمان انجام می‌شد؛ زیرا در واقع پیش از هرچیزی باید امکان تبدیل تک تک مسائل به مسئله‌ای در یکی از قالب‌های تعاملی به طوری که ماهیت ریاضی آن تغییر نکند و در بعضی موارد، تعداد حالت‌های ممکن برای جواب دادن به آن، خیلی هم زیاد نباشد و امکانات فنی سامانه نیز اجازۀ ساخت آن مسئله را بدهد مدنظرم قرار می‌گرفت. به هرحال شش زمینه و شخصیت زیر برای شش گروه سنی انتخاب شد و مسئله‌های موردنظرم را نیز تعیین کردم و حتی ترتیب چیده شدن آن‌ها در هفت روز را تعیین کردم تا یک روند نسبتاً منسجم داشته باشند و به قول معروف، آن قدر به هم ربط داشته باشند که یک «داستان» را در دل خود بیان کنند. باید بگویم که ظاهر بعضی مسئله‌ها را نیز ناچار شدم تغییر بدهم تا با فضا و شخصیت بقیۀ مسائل، هماهنگ شوند.
-
در پایة اول ابتدایی: فضای مشترک، یک باغ بود و کفشدوزک شخصیت اصلی اغلب مسائل و پروانه و چند حشره شخصیت‌های همراه بودند.
-
در پایة دوم ابتدایی: شخصیت اصلی اغلب مسائل، زنبور بود و بعضی حشرات شخصیت‌های همراه بودند و اتفاق‌ها در فضاهای مختلف می‌افتاد.
-
در پایة سوم ابتدایی: فضای مشترک، یک خانه و قسمت‌های مختلف آن بود، و شخصیت‌های مسائل، کودکان بودند و همة خواسته‌های مسائل انتخاب شده، به انجام کاری در خانه ربط داده شد.
-
در پایة چهارم ابتدایی: اسباب بازی‌ها و سرزمینی از اسباب بازی‌ها، موضوع مسائل بود.
- در پایة پنجم ابتدایی: حیوانات مختلف شخصیت‌های مسائل هستند و باغی جادویی فضای مسئله‌ها بود.
- در پایة ششم ابتدایی: مسئله‌ها مرتبط با خوراکی‌ها و میوه‌ها و فضاهایی مانند آشپزخانه انتخاب شدند.
تصویرسازی مجدد برای تمام مسئله‌ها به طوری که تصاویر بسیار جذاب و زیبا باشند انجام شد؛ و بالاخره نوبت مرحلۀ پیاده‌سازی فنی مسائل در سامانۀ چالش‌های تعاملی رسید که توضیحات آن از حوصلۀ این نوشتار خارج است.
دانش‌آموزان از این لیگ استقبال کردند؛ و تعدادی از شرکت کنندگان، بخش داستان‌نویسی را نیز انجام داده و برای ما ارسال نمودند.
موضوع بیشتر دانش‌آموزان، همان «پاسخ دادن به مسئله‌ها» بود؛ یعنی کاراکتر داستانشان، که مثلاً در پایۀ اول کفشدوزک و در پایۀ دوم زنبور عسل بودند، «با پاسخ دادن به مسئله‌هایی، ماجراهایی را نیز طی می‌کردند». البته با کمک همکاران نشر طوطی (بخش ادبیات کودک و نوجوان مؤسسۀ فرهنگی فاطمی) داستا‌ن‌ها بازخوانی شدند و در نهایت به تعدادی از داستان‌های برتر، جوایزی اهدا شد. در زیر، لینک داستان‌های برگزیده را در صفحۀ اینستاگرام ریاضیات کانگوروی ایران می‌بینید:
چهارم ابتدایی
زهرا قهرمان نژاد
ششم ابتدایی
برای مطالعۀ گزارش ایران و سایر کشورها از روند برگزاری جشنوارۀ ریاضیات کانگورو
دیدگاه خود را ثبت کنید
دوست دارید به بحث ملحق شوید؟