گفت‌وگوی نشریه‌ی «شوق تغییر» با سپیده چمن آرا، دبیر علمی جشنواره بین‌المللی ریاضیات کانگورو در ایران

معرفی:

دوماهنامه علمی، آموزشی، اطلاع‌رسانی شوق تغییر، به عنوان تنها نشریه بخش خصوصی حوزه آموزش‌های مدرسه‌ای و دانشگاهی، از شهریورماه ۱۳۹۱ با انتخاب یک سوژه محوری با عنوان «کانون تغییر» در هر شماره یه سراغ تبیین موضوعات نوین مغفول مانده در نظام آموزشی می‌رود. شوق تغییر، میعادگاه آموزشکارانی است که به ایجاد تغییر در نظام یاددهی‌یادگیری مدرسه‌ای می‌اندیشند.

مقدمه:

هرساله در نیمۀ دوم فروردین ماه، دانش‌آموزان ایران همگام با دانش‌آموزان بسیاری دیگر از کشورها در یکی از رویدادهای جهانی مهم ریاضی، به نام «ریاضیات کانگورو» شرکت می‌کنند. کانگورو، اهدافی دارد که آن را از سایر رویدادهای علمی متمایز می‌کند. نماینده رسمی برگزاری ریاضیات کانگورو در ایران، مؤسسه فرهنگی فاطمی است. برای آشنایی بیشتر با ماهیت علمی – ترویجی و نیز جنبه‌­های آموزشی جشنوارۀ ریاضیات کانگورو، گفت­‌وگویی با خانم سپیده چمن‌­آرا، دبیر کمیتۀ علمی ریاضیات کانگورو در ایران، انجام داده‌­ایم.

    • جشنواره ریاضیات کانگورو چیست؟

جشنواره ریاضیات کانگورو، یک روز شاد با ریاضیات است که هر ساله در ایران در یک روز از فروردین ماه، برگزار می‌­شود. درحال حاضر، حدود ۱۰۰ کشور دنیا برگزار کنندۀ این رویداد علمی – ترویجی هستند. البته، روز برگزاری این جشنواره به انتخاب خود کشورهای برگزار کننده است، اما در یک بازه زمانی یک ماهه در ماه مارس – آوریل می­‌باشد. مدارس برگزارکنندۀ این جشنواره، فعالیت­‌های متنوعی را در راستای اهداف ترویجی ریاضیات کانگورو انجام می­‌دهند؛ مانندِ برگزاری کارگاه­‌های ریاضی یک روزه؛ یا بازی­‌های فکری؛ یا سمینارهای علمی دانش‌­آموزی؛ یا نمایشگاه‌­های دست­سازه­‌ها و مانندِ آن. بخش مشترک این فعالیت‌­ها که در همه مدارس و همه کشورها یکسان است، حل مسئله است؛ مسئله‌­هایی که برای شش گروه سنی و به صورت چندگزینه‌­ای طراحی شده­‌اند. این شش گروه عبارتند از: پایه­‌های اول و دوم (Pre Ecolier)؛ پایه‌های سوم و چهارم (Ecolier)؛ پایه‌­های پنجم و ششم (Benjamin)؛ پایه‌­های هفتم و هشتم (Cadet)؛ پایه‌­های نهم و دهم (Junior) و پایه‌­های یازدهم و دوازدهم (Student).

در دو سال گذشته، به دلیل محدودیت‌­های ناشی از همه­‌گیری کووید، مؤسسۀ فرهنگی فاطمی –که تنها نمایندۀ رسمی ریاضیات کانگورو در ایران است- این جشنواره را به صورت برخط (online) و به همراه برنامه­‌های متنوعی مانند مسابقۀ اریگامی یا لیگ داستان‌­نویسی تعاملی یا لیگ­‌های چندماهۀ مینی کانگورو برگزار کرده است.


    • پس ریاضیات کانگورو یک مسابقه یا المپیاد است؟

– به هیچ‌­وجه. ریاضیات کانگورو نه یک آزمون است، نه یک مسابقه و نه المپیاد.

    • چرا ریاضیات کانگورو یک مسابقه یا المپیاد نیست؟

– مهم‌ترین تفاوت، در اهداف است. کانگورو یک آزمون نیست؛ زیرا مسئله‌های آن برای ارزشیابی پیشرفت تحصیلی یا ارزیابی یادگیری هیچ محتوا یا برنامه یا دانش موضوعی خاصی طراحی نمی‌شود و فقط توانایی حل مسئلۀ ریاضی را در کل می‌سنجد. کانگورو المپیاد هم نیست زیرا برخلاف المپیاد که به دنبال کشف استعدادهای برتر و نخبه‌­ها است، و بین تعداد بسیار بسیار محدودی دانش‌­آموز از سراسر دنیا برگزار می­‌شود؛ کانگورو برای تمام دانش­‌آموزان است و حدود شش میلیون شرکت­‌کننده دارد. با وجود این­که لفظ «مسابقۀ کانگورو» نیز به آن اطلاق می‌شود؛ ولی درواقع کانگورو یک مسابقه هم نیست؛ زیرا با هدف رتبه‌­بندی نتایج و تعیین برترین­‌ها برگزار نمی‌­شود. کانگورو بازنده ندارد. در کانگورو همه برنده هستند.

    • پس جشنواره ریاضیات کانگورو چیست؟

– جشنواره ریاضیات کانگورو یک رویداد بین­‌المللی علمی-ترویجی است و درواقع فرصت‌های خوبی برای دانش‌آموزان دنیا فراهم می‌کند تا: ریاضی بورزند، یاد بگیرند، توانایی حل مسئله‌­شان توسعه یابد، تا حدودی با کاربردهای ریاضیات آشنا شوند، تجربه بیاموزند و به ریاضیات علاقه‌­‌‌مند شوند. کانگورو می‌کوشد تا در دانش‌آموز شوق تغییر ایجاد کند؛ «شوق تغییر از نوع حل مسئلۀ ریاضی».

    • چه جالب! این‌طور که می‌گویید حتی مسائل کانگورو ممکن است برای من هم که تخصصم ریاضی نیست جالب باشد. درست است؟ راستش کنجکاو شدم نمونه‌ای از آن‌ها را ببینم.

– کاملاً درست است. یادم باشد یکی از مسئله‌های کانگورو را در پایان به شما نشان دهم. هدف کانگورو هم همین است: «ترویج ریاضیات».

    • در این صورت برای شرکت در کانگورو به کلاس‌هایی مثل کلاس کنکور و المپیاد نیازی نیست؛ همین‌طور است؟

– بله. ریاضیات موردنیاز برای آن یک ریاضیات مقدماتی است. البته حل مسئله‌های خوب می‌تواند به آمادگی بیشتر کمک کند. انتشارات فاطمی کتاب‌هایی را منتشر کرده که مسائلی شبیه کانگورو دارند یا مسائل دوره‌های قبل هستند. برای آشنایی، مطالعۀ آن‌ها را توصیه می‌کنم. در وب‌سایت رسمی ریاضیات کانگورو در ایران www.mathkangaroo.ir نیز تعدادی از مسائل سال‌های گذشته و حل آن‌ها هست.

    • دربارۀ این ویژگی‌­ها که برای ریاضیات کانگورو برشمردید، بیشتر توضیح دهید. مثلاً چگونه فرصتی برای ریاضی‏‌ورزی است؟

– ببینید؛ برای پاسخ به تعداد قابل توجهی از مسئله‌های ریاضیات کانگورو باید به‌صورت جدی از مهارت‌های تفکر ریاضی مانند استدلال، حدسیه­‌سازی، تخمین، الگویابی، بررسی حالت‌های ممکن و مهارت حل مسئله در کل استفاده کرد؛ درست مانند فرایندی که ریاضی­دانان برای حل مسائل ریاضیات طی می‌کنند. این یعنی «ریاضی­‌ورزی».

مسئله‌های ریاضیات کانگورو در همۀ پایه‌ها از تنوع مناسبی برخوردار است و برای پاسخ دادن به آن‌ها باید از انواع استراتژی‌های حل مسئله کمک گرفت. هم­چنین بسیاری از این مسائل چندین راه حل دارند و بنابراین حل آن‌­ها به «توسعه توانایی حل مسئله» در دانش‌­آموزان کمک می‌کند.

    • دربارۀ ترویج ریاضیات بین دانش‌­آموزان و معلمان نیز توضیح دهید.

– ریاضیات کانگورو به صورت­‌های گوناگون به ترویج ریاضیات کمک می­‌کند: با فرهنگ‌­سازی درباره مسئله‌های خوب ریاضی و با تغییر نگاه معلمان نسبت به خود ریاضیات، این موقعیت را ایجاد می‌کند که معلمان با نگرشی نو فضاهاو موقعیت­‌های یادگیری جدیدی در کلاس‌های ریاضی مدرسه ایجاد کنند. مسئله‌های ریاضیات کانگورو خوراک مناسبی برای ایجاد موقعیت بحث و گفت­وگوی ریاضی­‌وار در کلاس یا در فعالیت‌های گروهی بین دانش‌آموزان است. هم­چنین، مسئله‌­های کانگورو زیبا هستند، اما نه صِرفاً برای نخبگان در ریاضی (مانندِ مسئله‌­های المپیادها)، بلکه برای هر سطحی از دانش­‌آموزان؛ و همۀ این­‌ها به ترویج ریاضیات بین همه دانش‌­آموزان کمک می­‌کند و احساس و باور دانش‌آموزان را نسبت به ریاضیات تغییر می‌دهد و آن‌ها را به ریاضیات علاقه­‌مند می‌سازد. هم­چنین بعضی از مسئله‌های ریاضیات کانگورو، دربارۀ کاربردهای ریاضیات هستند و حل آن‌ها دانش‌­آموزان را به استفاده از ریاضیات در زندگی روزمره نیز آشنا می‌سازد.
همه دانش‌­آموزان در هر سطحی که در ریاضیات هستند، مسئله‌­های بسیار زیبایی در ریاضیات کانگورو می­‌بینند که نگرش و عواطف آن­‌ها را نسبت به ریاضیات تغییر می­‌دهد. ریاضیات کانگورو تنها برای نخبگان یا گروه خاص دانش‌­آموزان نیست. ریاضیات کانگورو برای همه است.

    • جالب است! دربارۀ تاریخچۀ این رویداد برایمان بگویید. چه کسانی ریاضیات کانگورو را پایه‌­گذاری کردند؟

– تاریخچۀ این رویداد بین‌­المللی به‌­تفصیل هم در ابتدای کتاب­‌های ریاضیات کانگورو –که توسط مؤسسۀ فاطمی چاپ شده­- و هم در وب­سایت آن هست. من تنها بگویم که ریاضیات کانگورو در سال ۱۹۹۱ میلادی توسط دو فرانسوی به نام­‌های «آندره لدیک» و «ژان­پیر بودین» در فرانسه بنیان نهاده شده است و در سال ۱۹۹۴ انجمن «کانگورو بدون مرز» (Kangourou Sans Frontieres) تأسیس شد که برگزارکنندۀ ریاضیات کانگورو در جهان است. ایران نیز عضو این انجمن است.

    • مسئله­‌های ریاضیات کانگورو در این انجمن طراحی می­‌شوند؟

– هرساله نشستی پنج‌­روزه در یکی از کشورهای عضو انجمن «کانگورو بدون مرز» برگزار می‌شود. در این نشست از هر کشور عضو انجمن، یک یا چند نفر شرکت می‌کنند که همگی از ریاضی­دانان یا ؛آموزشگران زبده ریاضی و اغلب از اساتید دانشگاه‌ها هستند. مسئله‌های ریاضیات کانگورو در چهار حوزه اساسی، یعنی «هندسه و درك فضایی»، «جبر و تفکر جبری»، «اعداد» و «استدلال» از میان سیاه‌ه­ای از مسئله‌ها که از همان کشورها برای نشست ارسال شده است، در گروه‌های کاری طی این نشست، با دقت انتخاب می‌گردد.

    • آیا ایران هم در این انتخاب مشارکت دارد؟

– بله؛ هم در پیشنهاد مسائل و هم در انتخاب آن‌­ها. ایران از کشورهای فعال عضو انجمن است و از سال ۱۳۹۳ که ارسال دست­کم شش مسئله از هر کشور عضو به نشست سالانه «کانگورو بدون مرز» اجباری شد، از ایران نیز هر ساله تعدادی مسئله به این نشست پیشنهاد می‌گردد. در پاییزی که گذشت، دکتر یحیی تابش و خانم زهره پندی و اینجانب، به‌­صورت برخط در نشست سالانه شرکت کردیم و از ۸۰ مسئلۀ پیشنهادی ایران، ۸ مسئله در فهرست نهایی و ۷ مسئله نیز در فهرست رزرو، انتخاب شدند؛ که تعداد قابل­‌توجهی است.

    • چه جالب! آیا معلمان می‌توانند در طراحی مسئله‌های پیشنهادی از ایران به نشست «کانگورو بدون مرز» مشارکت کنند؟

 بله؛ قطعاً.

    • چگونه؟

– هرساله مؤسسه فرهنگی فاطمی در اردیبهشت ماه برای طراحی مسئله، فراخوان می‌­دهد. همۀ معلمان ابتدایی و متوسطه و همه علاقه‌­مندان به آموزش ریاضیات و حل مسئله، می‌توانند مسائل خود را به دبیرخانه ریاضیات کانگورو در ایران ارسال کنند. مسائل توسط کمیتۀ علمی ریاضیات کانگوروی ایران داوری و انتخاب شده، برای ارسال به نشست سالانه ترجمه می‌شوند.

    • چرا مسئله­‌های جشنواره ریاضیات کانگورو به صورت تستی است؟ این شیوه طراحی مسئله، به اهداف آن لطمه‌­ای وارد نمی‌­سازد؟

– میلیون‌ها دانش­‌آموز در سراسر دنیا (و هزاران دانش‌­آموز در ایران) در این رویداد شرکت می‌کنند و مسئله‌های چند­گزینه­‌ای بهترین و عملی‌­ترین شیوه برای برگزاری چنین رویدادی است تا هم در نوشتن پاسخ‌ها توسط دانش‌­آموزان و هم در ارائه بازخورد به آن­‌ها در زمان مناسب، شیوه یکسانی اعمال شود. علاوه‌­براین، در ریاضیات کانگورو از هر طریق ممکن، دانش­‌آموزان به ساده­‌ترین شکل با ریاضیات ارتباط برقرار می‌­کنند و در بسیاری از مسائل آن (مانندِ مسئله‌­های مرتبط با درک فضایی)، مطالعه خودِ گزینه‌­ها بخشی از فرایند حل مسئله است. ماهیت مسائل ریاضیات کانگورو با ماهیت تست‌های ریاضی متداول متفاوت است و حتی در هنگام طراحی این مسائل و انتخاب گزینه‌های هر مسئله، گزینه‌های ردگم­‌کن یا منحرف کننده حذف می­‌شوند. تعداد گزینه‌ها نیز پنج‌­تا است تا شیوه‌های غیرآموزشیِ پاسخ دادن به تست در حل آن‌ها کم اثرتر شود.

    • چگونه به دانش­‌آموزان شرکت کننده، بازخورد می‌­دهید؟

– “کارنامه”­ای به هر دانش‌آموز ارائه می‌شود که تنها نشان­دهنده عملکرد درست یا نادرست دانش­‌آموز در حل هر مسئله و نتیجۀ عملکرد او در هریک از چهار حوزۀ استدلال، هندسه، جبر، و اعداد است و فقط در اختیار خود او قرار می‌گیرد. هم‌چنین به­‌منظور قدردانی از دانش‌آموزانی که بیش از ۴۰ درصد مسائل را درست حل کرده‌­اند و توانایی‌های خود را به خوبی نشان داده‌­اند، از طرف مؤسسه فاطمی لوح افتخار اهدا می‌شود. درصد قابل توجهی از همۀ شرکت­‌کنندگان لوح افتخار دریافت می‌کنند؛ زیرا مسئله‌های ریاضیات کانگورو به‌­گونه‌­ای است که بیشتر دانش‌آموزان می­‌توانند دست‌­کم پنج مسئلۀ آن را به درستی حل کنند تا در حل مسئله اعتمادبه نفس پیدا کنند. نتایج عملکرد دانش­‌آموزان ایران در ریاضیات کانگورو در هیچ جایی منتشر نمی­‌شود.

    • قرار بود یکی از مسائل کانگورو را مطرح کنید.

 بله. این­‌ها از مسائل پایه­‌های ۷ و ۸ است:‌

    • سخن آخر؟

– به­‌شخصه به معلمان، چه معلمان ابتدایی و چه معلمان ریاضی متوسطه، خیلی توصیه می‌­کنم هم در جشنواره طراحی مسئله شرکت کنند، و هم از مسئله‌­های ریاضیات کانگورو برای غنی‌­تر کردن آموزش ریاضیات در کلاس­های­شان استفاده کنند. به‌­این‌­ترتیب هم توانایی‌­های خود را ارتقا دهند و هم توانایی‌­های دانش­‌آموزان خود را.

0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

دوست دارید به بحث ملحق شوید؟

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *